Bajeti ya mafanikio, namna ya kusimamia mapato na matumizi

33

Bajeti ya mafanikioa hubadili msongo wa mawazo kifedha kuwa udhibiti wa kifedha. Hapa Tanzania, ambako gharama za maisha zinabana kaya nyingi, mpango wa wazi wa mapato na matumizi unaweza kuwa tofauti kati ya uthabiti na shida. Bajeti si adhabu. Ni ramani inayoonyesha fedha zinaelekea wapi na kama chaguo hizo zinaendana na vipaumbele vya familia.

Anza na jedwali rahisi. Safu ya kwanza orodhesha vyanzo vyako vyote vya mapato, vikiwemo mishahara, faida za biashara, mazao nakadhalika.

Safu ya pili orodhesha matumizi kwa makundi. Anza na mahitaji muhimu kama chakula, kodi, umeme na maji, usafiri, na elimu. Kisha ongeza marejesho ya madeni, akiba, na mwisho matumizi ya hiari kama burudani na mavazi. Toa matumizi kutoka kwenye mapato ili kuona fedha inayobaki. Ikiwa namba ni hasi, kazi ni kurekebisha mpango hadi uwe chanya.

Kanuni rahisi ni wazo la hamsini thelathini ishirini. Lenga kutumia takriban asilimia hamsini kwa mahitaji, asilimia thelathini kwa matakwa (matumizi yasiyo ya lazima), na asilimia ishirini kwa akiba na marejesho ya madeni kama una madeni. Kwa vitendo asilimia zinaweza kubadilika, lakini kanuni hii husaidia nidhamu inayolinda akiba isimezwe na matakwa. Wanaopata mapato yasiyo ya kawaida (mapato yenye kubadilika kila mwezi) hapa wengi huwa ni wale ambao hawapo kwenye ajira rasmi kama vile wakulima na wafanyabiashara, wanaweza kutumia mgawanyo huo huo kwa kila mapato yanayoingia, wakigawanya fedha siku ile ile inapoingia.

Vifaa vya kidijitali hufanya upangaji wa bajeti kuwa rahisi. Mmiliki wa biashara ndogo anaweza kurekodi mauzo na gharama za kila siku kwenye jedwali rahisi kwenye simu. Familia inaweza kutumia programu ya kuandika manunuzi na kulinganisha na mpango kila Jumapili jioni. Taarifa za miamala ya simu ya kifedha ni kumbukumbu tayari ya malipo na uhamisho, hivyo ni rahisi kugundua upotevu na kuona fursa za jinsi gani ya kuokoa fedha zinazopotea.

Bajeti ikionyesha pengo, tafuta ushindi wa haraka usiopunguza heshima au usalama. Jadili bei na wasambazaji, nunua bidhaa za msingi kwa wingi inapowezekana, shiriki usafiri na majirani, kama unanunua bidhaa na unatumia gari la kukodi kupeleka bidhaa zako kutoka sehemu moja kwenda nyingine, unaweza kutumia gari hilo na watu wengine wanaoelekea mwelekeo mmoja na wewe ili muweze kuchangia gharama za usafirishaji wa bidhaa. Hii itakusaidia kupunguza matumizi.

Pia usipendelee kula nje, pika chakula nyumbani kunapunguza pia gharama. Pitia vifurushi vya muda wa maongezi, data na vya luninga na uchague vinavyoendana na matumizi halisi. Akiba ndogo utakayoipata katika sehemu mbalimbali ulizopunguza matumizi itaboresha akiba yako kwa mwezi.

Madeni yahitaji umakini ndani ya bajeti. Andika kila mkopo kwenye na jumuisha kiwango cha riba, tarehe ya mwisho, na madhumuni. Toa kipaumbele kurejesha mikopo yenye riba kubwa au ya muda mfupi wakati ukihifadhi kumbukumbu kwenye akaunti zote. Iwapo mzigo wa kurejesha madeni umekuwa mzito au umeshindwa kulipa kwa wataki, muone mkopeshaji mapema kujadili ratiba halisi. Historia safi ya mkopo ni rasilimali inayopunguza gharama za kukopa baadaye.

Akiba inapaswa kuonekana wazi kwenye mpango, si kuachwa kama kilichobaki mwisho wa mwezi. Hamisha fedha kwenda kwenye pochi ya akiba punde tu mapato yanapoingia. Taja lengo la akiba ili kuzuia kutoa au kutumia fedha bila mpango maalumu. Wanaoweka akiba kwa madhumuni maalum huendelea vizuri zaidi, iwe ni mfuko wa dharura, mradi wa shule, au mtaji wa kuanzia biashara.

Bajeti nzuri pia inawekeza katika kesho. Tenga kipengele kidogo cha mafunzo ili kuongeza ujuzi unaoongeza kipato. Tenga kiasi cha matengenezo ili vifaa na zana zidumu. Fikiria kipengele cha michango ya kijamii na ukiweke na kikomo kinachoeleweka ili ukarimu usiathiri uthabiti.

Kagua bajeti mara kwa mara. Ufuatiliaji wa kila wiki hufichua mianya midogo kabla haijawa matatizo makubwa. Mapitio ya kila mwezi huruhusu familia kuzoea bei mpya au mabadiliko ya mapato. Bajeti inayobadilika hubaki kuwa na manufaa, na familia inayoiweka hutambua lini kusema ndio kwa vipaumbele na hapana kwa visumbufu.

Makala inayofuata imejikita katika uwekezaji, hatua inayosaidia akiba kukua kwa muda na kuendana na kupanda kwa bei.

Ifuatayo katika mfululizo: Uwekezaji, Kwa Nini Akiba Pekee Haitoshi.

Soma: Umuhimu wa kuweka akiba, jenga usalama wako kifedha