Ndeni Lisley 
Umuhimu wa kuweka akiba, jenga usalama wako kifedha
Kuweka akiba ndiyo msingi wa usalama wa kifedha. Hapa Tanzania, tofauti kati ya mtikisiko na janga mara nyingi ni akiba ndogo inayotoa muda na chaguo. Tabia ya akiba hubadilisha kipato kisicho na uhakika kuwa maendeleo yanayotabirika na kuipa familia ujasiri wa kukabiliana na ada za shule, gharama za afya, au fursa za biashara bila hofu.
Hatua ya kwanza ni kubainisha lengo
Akiba ya dharura hulinda kaya dhidi ya mishtuko kama ugonjwa, kupoteza ajira, au mazao kuharibika. Akiba humwandaa mtu kununua vifaa, kupanua kibanda cha biashara, kulipia amana ya ardhi, au kujiunga na mafunzo mafupi ya taaluma. Kuainisha dhamira hasa ya kujiwekea akiba, huleta motisha na kumsaidia mweka akiba kukataa matumizi ya pupa.
Hatua ya pili ni kuchagua kanuni rahisi inayooana na hali halisi
Wengi hufanikiwa kwa kuweka asilimia fulani ya kipato, kwa mfano asilimia kumi, au kwa kuweka kiasi maalum kila siku ya soko au siku ya malipo.
Wengine huweka akiba kila mara fedha zinapoingia kwenye akaunti zao, au wanapopata fedha mkononi au kwenye simu. Msingi ni uthabiti. Kiasi kidogo kila wiki ni bora kuliko kiasi kikubwa kinachowekwa mara moja na hakiwekwi tena.
Mitandao ya simu kupitia huduma zao za kifedha kama M Pesa, Airtel Money, na Tigo Pesa hufanya kuweka akiba kuwa rahisi na salama. Inapunguza hatari ya kuhifadhi pesa nyumbani, huruhusu uhamisho kwenda kwenye pochi ya akiba, na huandaa rekodi ya kukuonyesha maendeleo yako juu ya akiba yako.
Kwa wenye akaunti za benki, wanaweza kuchagua kukatwa moja kwa moja fedha zao na kuwekwa katika akaunti za akiba. Kwa mfano, unaweza kuchagua kukatwa asilimia kadhaa ya mshahara wako na ukaingizwa moja kwa moja kwenye akaunti yako ya akiba au kikundi ulichojiunga kwa ajili ya kujiwekea akiba.
Hii husaidia kwani baadhi ya watu huona changamoto kwenda benki kutoa fedha na kuziwasilisha ana kwa ana katika taasisi ama kikundi ambacho anajiwekea akiba yake. Chaguo la kijamii kama SACCOs linaweza pia kusaidia iwapo uongozi ni madhubuti na uwazi unathaminiwa.
Lengo la akiba ya dharura ni gharama za miezi mitatu za mahitaji muhimu. Kwa familia inayotumia shilingi laki tano kwa mwezi kwa chakula, kodi, usafiri, na ada za shule, lengo ni shilingi milioni moja na laki tano. Kufikia kiasi hicho huchukua muda, hivyo ni busara kuligawa lengo katika hatua ndogo ndogo.
Sherehekea kuweza kuweka akiba ya laki moja ya kwanza, laki tano ya kwanza na endelea kuweka mpaka utakapofikia lengo lako lote.
Akiba si kuweka fedha kando pekee. Pia ni kupunguza mianya ya matumizi yasiyo ya lazima. Orodhesha matumizi yote ya hiari na tambua moja au mawili ambayo yanaweza kusitishwa wakati mfuko wa dharura unajengwa. Jadili bei bora wakati wa manunuzi, pendelea kutengeneza chakula/kupika nyumbani kuliko kula migahawani kila mara, hii itakusaidia kubana matumizi ndani ya familia.
Pia unaweza kupanga safari za pamoja kupunguza gharama. Kwa mfano unamiliki gari na unalitumia kwenda kazini, unaweza ukaondoka na watoto ukawashusha shuleni kwao, ndipo ukaenda sehemu yako ya kazi, hapo utaokoa gharama za usafiri kama basi la shule na gharama nyingine. Kila shilingi inayookolewa kwenye matumizi ni shilingi inayoongeza nguvu ya akiba yako na kukuweka salama kifedha.
Familia zinaweza kufanya uwekaji wa akiba kuwa kazi ya pamoja. Wazazi wawahusishe watoto kwa kuwapa majukumu madogo ya kuweza kujiwekea akiba na wawaelezee hasa ni nini lengo na umuhimu wa kuweka akiba. Wanandoa wakague bajeti pamoja ili wote waelewe lengo na mambo ya kuachana nayo.
Wafanyakazi wa mijini wanaotuma pesa vijijini wanaweza kumwomba ndugu anayeaminika kuweka kiasi fulani kila mwezi kwenye pochi ya akiba, wakiwasiliana mara kwa mara na vielelezo vya picha kuhakiki kama akiba hiyo inaweka vile inavyopaswa kuwekwa.
Hata hivyo vikwazo vya kawaida vipo na vinaweza kudhibitiwa. Kipato kisicho thabiti au kisicho cha uhakika kinasababisha uwekaji wa akiba kuwa mgumu, hivyo unaweza kutumia kanuni ya kuweka akiba ya asilimia fulani katika kila ela unayoipata. Vilevile, vishawishi vya matumizi huongezeka wakati wa sherehe au matukio ya kifamilia, hivyo hamisha akiba kwenye pochi tofauti isiyoonekana.
Dharura hutokea bila taarifa, hivyo jenga mfuko kabla ya kuingia kwenye wajibu mpya wa kifedha. Mpango wa akiba ukikwama mwezi mmoja, anza tena kesho badala ya kusubiri wakati unaoonekana kuwa bora.
Baada ya mfuko wa dharura kujengwa, tabia ya akiba huwa injini ya uwekezaji. Mtu aliye na ngao ya kifedha anaweza kukabiliana na hatari za kifedha kwa sababu tayari amejijengea ngao ya kuwa na akiba.
Katika makala inayofuata tutaangazia ni jinsi gani tunaweza kuifanya akiba kuwa bajeti inayotekelezeka ambayo inaweza kutuongoza katika maamuzi ya kila siku na kutupa njia ya maendeleo imara.
Soma: Fedha ya dharura na kwa nini ni muhimu
